W klasyfikacji ICD-10 (Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób, 10. rewizja), pracoholizm (czyli uzależnienie od pracy) nie figuruje jako odrębna jednostka nozologiczna.
Nie jest formalnie uznany za zaburzenie psychiczne lub zaburzenie zachowania w tej klasyfikacji. Niemniej jednak, zjawisko to bywa rozpatrywane w kontekście innych kategorii diagnostycznych, takich jak:
- Zaburzenia związane ze stresem i reakcją na ciężkie obciążenia (F43)
- Zaburzenia nawyków i popędów (F63), chociaż pracoholizm nie jest wymieniony wprost, niektórzy autorzy rozważają jego podobieństwo do kompulsywnych zachowań
- Zaburzenia osobowości (F60), szczególnie typu obsesyjno-kompulsyjnego (anankastycznego), gdzie może występować nadmierna koncentracja na pracy i produktywności
W nowszych ujęciach (np. ICD-11 oraz klasyfikacjach proponowanych w badaniach nad uzależnieniami behawioralnymi) podejmowane są próby bardziej precyzyjnego opisu uzależnień niezwiązanych z substancjami, do których może być zaliczany pracoholizm. Jednakże, formalnie w ICD-10 nie posiada on własnego kodu diagnostycznego.
Przedstawione poniżej badania pochodzą z 2012 roku, są więc niejako historyczne. Ich wartość polega na możliwościach porównania przebiegu zjawiska w czasie w sytuacji pojawienia się nowej wiedzy o zjawisku.
Wprowadzenie
Pracoholizm, rozumiany jako kompulsywna potrzeba angażowania się w pracę zawodową kosztem innych sfer życia, uznawany jest za jedno z najbardziej społecznie akceptowanych uzależnień we współczesnym świecie. Dotyczy on szczególnie zawodów wymagających wysokiego zaangażowania emocjonalnego i etycznego, takich jak pielęgniarstwo. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie wyników badań dotyczących rozpowszechnienia zjawiska pracoholizmu wśród pielęgniarek oraz identyfikacja czynników sprzyjających jego występowaniu.
Metodologia
Badanie zostało przeprowadzone w 2012 roku wśród 107 pielęgniarek zatrudnionych na różnych oddziałach szpitalnych. Wykorzystano polską adaptację testu Work Addiction Risk Test (WART) autorstwa Robinsona, opracowaną przez K. Wojdyło. Kwestionariusz zawierał 25 twierdzeń ocenianych na czterostopniowej skali Likerta. Na podstawie uzyskanych wyników zaklasyfikowano badane osoby do jednej z trzech kategorii: niepracoholicy, osoby przeciętnie zaangażowane, pracoholicy.
Wyniki
Analiza uzyskanych danych wykazała, że: 18,69% badanych spełniało kryteria pracoholizmu, 49,60% stanowiły osoby nieuzależnione od pracy, 32,71% reprezentowało przeciętny poziom zaangażowania zawodowego.
Najwyższy odsetek pracoholików wystąpił w grupie wiekowej 35–45 lat. Największe zaangażowanie zawodowe zaobserwowano wśród pielęgniarek z ponad 20-letnim stażem pracy. Wbrew niektórym wcześniejszym badaniom, to osoby posiadające dzieci – a zwłaszcza więcej niż jedno – były bardziej podatne na pracoholizm niż osoby bezdzietne.
Najwięcej przypadków uzależnienia od pracy stwierdzono wśród pielęgniarek zatrudnionych na oddziałach zachowawczych (10,28% ogółu).
Analiza statystyczna
W celu weryfikacji istotności różnic pomiędzy badanymi grupami zastosowano test Kruskala-Wallisa. Statystycznie istotne różnice (p < 0,05) zaobserwowano jedynie w kontekście liczby dzieci – osoby wychowujące większą liczbę dzieci były istotnie bardziej narażone na pracoholizm. Pozostałe zmienne, takie jak wiek, wykształcenie czy staż pracy, nie różnicowały istotnie średnich wyników uzyskanych w teście WART.
Dyskusja
Wyniki badań potwierdzają złożoność zjawiska pracoholizmu, który może rozwijać się niezależnie od poziomu wykształcenia, wieku czy doświadczenia zawodowego. Szczególną uwagę zwraca odmienność wyników w stosunku do istniejących tez mówiących o większym ryzyku u osób samotnych i młodych – w analizowanej próbie większe zaabsorbowanie pracą dotyczyło osób dojrzałych z ustabilizowaną sytuacją rodzinną.
Wnioski
1. Pracoholizm występuje wśród pielęgniarek z zauważalną częstością – dotyczy niemal jednej piątej badanych.
2. Wiek 35–45 lat oraz ponad 20-letni staż pracy są czynnikami korelującymi z wyższym zaangażowaniem zawodowym.
3. Wykształcenie nie wpływa istotnie na skłonność do pracoholizmu.
4. Posiadanie dzieci, zwłaszcza większej ich liczby, zwiększa ryzyko uzależnienia od pracy.
5. Oddziały zachowawcze cechują się wyższym odsetkiem pracoholików niż inne typy oddziałów szpitalnych.
6. Konieczne są dalsze badania z uwzględnieniem zmiennych psychologicznych, organizacyjnych oraz kulturowych.
Podsumowanie
Pracoholizm w zawodzie pielęgniarki stanowi istotny problem o potencjalnych konsekwencjach zdrowotnych, społecznych i zawodowych. Rozpoznanie czynników ryzyka pozwala na opracowanie efektywnych strategii profilaktycznych oraz interwencyjnych, które mogą ograniczyć skutki tego uzależnienia i poprawić jakość życia zawodowego oraz prywatnego personelu medycznego.
Bibliografia
- Czarnota-Bojarska J., Łada M., Ważność różnych aspektów w pracy dla kobiet i mężczyzn o różnym jej stażu, Nowiny Psychologiczne, 2004, 1.
- Dudek B., Szymczak W., Psychologiczne, społeczne i zdrowotne skutki pracoholizmu, [w:] B. Dudek (red.), Społeczne, psychologiczne i zdrowotne skutki pracoholizmu, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2011.
- Fassel D., Working ourselves to death: the high cost of workaholism and the rewards of recovery. Harper & Row, San Francisco 1990.
- Golińska L., Pracoholizm – uzależnienie czy pasja, Wyd. Difin, Warszawa 2008.
- Jurek P., Pracoholizm czy zaangażowanie?, Personel i Zarządzanie, 2012, nr 4.
- Kalinowski M. i wsp., Praca, Wyd. Gaudium, Lublin 2005.
- Machlowitz M., Workaholics. Living with them, working with them, Simon & Schuster, New York 1980.
- Oates W., Confession of a workaholic. The facts about work addiction, World Publishing, New York 1971.
- Smolbik-Jęczmień A., Zjawiska patologiczne w kształtowaniu kariery zawodowej pracownika, [w:] Z. Janowska (red.), Dysfunkcje i patologie w sferze zarządzania zasobami ludzkimi, t. 2, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2008.
- Waszczak S., Pracoholizm jako naruszenie równowagi między pracą zawodową a życiem osobistym, [w:] Bylok F., Czarnecka A., Słocińska A. (red.), Człowiek - praca - organizacja. Wymiary socjologiczne, psychologiczne i zarządcze, Wyd. Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa 2010.
- Wojdyło K., Pracoholizm – perspektywa poznawcza, Difin, Warszawa 2010.
- Wojdyło K., Kwestionariusz Pracoholizmu (WART) – adaptacja narzędzia i wstępna analiza własności psychometrycznych, Nowiny Psychologiczne, 2005, 4.
- Wawrzyniak M., Epidemia XXI wieku, Personel i Zarządzanie, 2012, 1.